Wijze lessen voor het gebruik van schoolboeken
08/05/2020
Het onderwijs staat de laatste en komende maanden voor ongeziene uitdagingen. Ondanks de corona-crisis, merken we dat een heel aantal onderwijsmensen en vakgroepen vooruitblikken naar volgend schooljaar. Hierbij denken ze ook na over het handboek waarop ze zich volgend schooljaar willen beroepen. In deze post bieden we graag een houvast om onderwijsbetrokkenen te ondersteunen in deze keuze.
Leraren doen beroep op schoolboeken* om het leerproces van leerlingen vorm te geven en bepalen (in meer of mindere mate) de volgorde van de gegeven lesinhoud, het belang dat aan lesinhouden gegeven wordt, de manier waarop lesinhouden aangereikt worden, etc. Maar het is ondenkbaar dat een schoolboek an sich tegemoet kan komen aan de leernoden van ons zeer diverse leerlingenpubliek. Het kan en mag de leraar dan ook nooit vervangen. Maar welke criteria kan een leraar gebruiken om wijze beslissingen te maken over het gebruik van het schoolboek in zijn/haar klas?
De leerpsychologie reikt ons een aantal krachtige principes aan waarop we ons kunnen baseren:
- Gebruiken van advance organizers: “een voorbeschouwing (primer) die relevante domeinspecifieke voorkennis van leerlingen ophaalt en die verbindt (of vergelijkt met de nieuwe kennis (Ausubel, 1960). Vaak zijn advance-organizers grafische voorstellingen die relaties verduidelijken tussen wat al gekend is en nog niet gekend is. Ze zorgen voor een groter conceptueel framework waarin de nieuwe kennis geplaatst wordt.” (Delnoij & Surma, 2018, p. 142);
- Combineren van woord en beeld: dit principe is gebaseerd op de dual coding theory, m.n. leerinhouden die gepresenteerd worden door zowel verbale als visuele representaties worden veel beter en langer onthouden (Delnoij & Surma, 2018, p. 144);
- Aanreiken van uitgewerkte voorbeelden: “dit verbetert zowel de verankering van conceptuele als procedurele kennis. Om de impact van deze uitgewerkte voorbeelden te vergroten wisselt men uitgewerkte voorbeelden, half-uitgewerkte oefeningen en nieuwe oefeningen af.” (Delnoij & Surma, 2018, p. 144);
- Spreiden van oefenkansen: meteen nadat nieuwe leerstof wordt aangeboden, start het vergeten (Figuur 1). Door leerstof herhaaldelijk aan te bieden – waarbij het interval tussen de herhalingen steeds groter wordt – vlakt de curve af, en wordt de leerstof meer bestendigd (Delnoij & Surma, p. 146).
Figuur 1: de vergeetcurve van Hermann Ebinghaus (overgenomen uit Surma et al., 2019, p. 142).
Enerzijds zijn dit algemene leerprincipes die uitgeverijen kunnen gebruiken om hun schoolboeken te optimaliseren en die directies en leraren kunnen gebruiken om een schoolboek te kiezen. Anderzijds is de mate waarin deze principes aan bod moeten komen, afhankelijk van het leerlingenpubliek. Hebben de leerlingen meer/minder oefenkansen nodig dan het schoolboek biedt? Hebben de leerlingen voldoende voorkennis of moet de leraar (uitgebreidere) advance organizers aanreiken als uitbreiding bij het handboek? Hebben de leerlingen nood aan meer uitgewerkte voorbeelden, of kan er sneller over de voorbeelden heengegaan worden die het schoolboek aanreikt? Hier verschijnt de leraar op het toneel. Als expert van het leerproces van zijn/haar leerlingen, is hij/zij de persoon bij uitstek die kan bepalen hoe het schoolboek best gebruikt wordt in de klas. Het schoolboek voorziet de leerkansen; de leraar gebruikt het schoolboek wanneer nodig. Door op die manier naar het schoolboek te kijken, kan de leraar wijze beslissingen maken om het schoolboek als krachtig middel te gebruiken om het leerproces van de leerlingen optimaal vorm te geven.
* Met schoolboek doelen we op het geheel van materialen dat wordt aangeboden, zoals werkboeken, invulblaadjes, handleidingen voor leraren, toetsen, e.d.
Bronnen
Ausubel, D. P. (1960). The use of advance organizers in the learning and retention of meaningful verbal material. Journal of Educational Psychology, 51, 267-272.
Delnoij, L. & Surma, T. (2018). De wetenschap van het leren toegepast op schoolboeken. In L. De Man & M. Van den Brande (Reds.), Over schoolboeken en leermiddelen: Sleutels voor onderwijskwaliteit? (pp. 133-156). Brussel, België: Politeia.
Surma, T., Vanhoyweghen, K., Sluijsmans, D., Camp, G., Muijs, D., & Kirschner, P. A. (2019). Wijze lessen: Twaalf bouwstenen voor effectieve didactiek. Nederland: Ten Brink Uitgevers.
Verwante blogs