Waarom co-creatie voor een circulair gezondheidszorgsysteem?

Een groot aantal innovaties behaalt niet het verwachte succes omdat het product of de dienst niet voldoet aan de behoeften of aan de gebruikerscontext (Cantamessa et al., 2018). Daarom zoeken steeds meer bedrijven en organisaties naar een intensievere betrokkenheid van eindgebruikers en andere belanghebbenden bij hun ontwikkelingsprocessen.

Wanneer we praten over systeemverandering en de circulariteit van productontwikkeling, is dat niet anders. Relevante partners betrekken om productieketens te (her)ontwikkelen is cruciaal om zinvolle oplossingen te bekomen. De uitdaging is echter nog groter in de zorgsector. De zorgsector kent extra obstakels zoals land-specifieke regelgeving en verzekeringsstelsels. Bovendien komen in gezondheidszorg zowel publieke als private middelen samen.

Living labs worden al jarenlang erkend als een instrument voor innovatie in het Europese beleid. Een officiële erkenning kwam er met de oprichting van ENoLL (European Network of Living Labs) onder het Finse voorzitterschap van de Europese Unie in 2006. Sindsdien worden living labs gezien als pijlers van het Europese onderzoek en innovatiesysteem. Ook een recent rapport van de Europese Commissie, Integratie van Sociale Wetenschappen en Geesteswetenschappen in Horizon 2020, vermeldt dat "(…) nu wetenschappelijke en technologische vooruitgang op de voorgrond treden, heeft de integratie van sociale wetenschappen en humane wetenschappen in O&O-programma's de kracht om ervoor te zorgen dat deze vooruitgang ten dienste staat van het welzijn van individuen en gemeenschappen, in lijn is met maatschappelijke doelen en niemand achterlaat."

Living labs zijn de perfecte partners om belanghebbenden samen te brengen op lokaal en internationaal niveau voor open discussies over verschillende onderwerpen. In het DiCE-project zijn drie living labs betrokken: LiCalab - Living & Care lab (België), INTRAS - Mindlab (Spanje) en ORbITaLA (Slovenië). We werken nauw samen met regionale eindgebruikers en belanghebbenden in alle stadia. Sustain-a-thons (hackathons gericht op duurzaamheid), design sprints en co-creatiesessies bieden ons waardevolle inzichten in de essentiële volgende stappen die nodig zijn voor een volledig circulair systeem. In een volgende fase zullen we pilot-tests uitvoeren met burgers om het volledige circulaire systeem onder reële omstandigheden te evalueren.

Waarom zijn belanghebbenden bereid deel te nemen aan co-creatie over circulariteit? Lees enkele getuigenissen van deelnemers die betrokken waren bij onze activiteiten:

• Lore Mariën, beleidsmedewerker bij OVAM (Openbare Afvalstoffenmaatschappij voor Vlaanderen)
• Karl Hanegreefs, hoofd van de dienst ICT en Biotechnologie bij regionaal ziekenhuis Geel
• Karin Verhaegen, commercieel medewerker van MIVAS (sociaal-economisch bedrijf dat aangepaste tewerkstelling biedt aan personen met een arbeidsbeperking)
• Marc De Wit, burger

“Mijn naam is Lore Mariën en ik werk al meer dan 20 jaar als beleidsmedewerker bij OVAM (Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij). We boeken op veel vlakken milieuwinst door meer te sorteren, minder te verbranden, stortverbod in te voeren, enz.  Ecodesign is cruciaal in deze inspanning. Als we tijdens het productontwerp rekening houden met afvalbeheer, kan dit een goede recyclage vergemakkelijken en zelfs herstel en hergebruik mogelijk maken.

Helaas heeft deze aanpak nog weinig ingang gevonden in de medische sector, waar het gebruik van wegwerpmaterialen zoals handschoenen en verpakkingen aanzienlijk is toegenomen, vooral vanwege infectierisico's. Bijgevolg belandt veel van dit afval in verbrandingsovens, waardoor waardevolle hulpbronnen worden verspild.

Om dit probleem aan te pakken is samenwerking in alle sectoren essentieel, van productontwerpers tot afvalverwerkers. De sustain-a-thon was een bijzonder nuttige oefening omdat het belanghebbenden samenbracht om ideeën uit te wisselen, verbeterpunten te identificeren en een toekomstvisie te ontwikkelen. Door actieve samenwerking krijgen we een beter begrip van verschillende perspectieven en kunnen we vooroordelen verminderen, wat uiteindelijk collectieve actie binnen deze complexe problematiek mogelijk maakt.” 

“Mijn naam is Karl Hanegreefs en ik werk sinds september 1991 bij Ziekenhuis Geel, waar ik ongeveer 5 jaar hoofd ICT en BioTechnologie was. In 2023 werd ik door LiCalab uitgenodigd om deel te nemen aan een sustain-a-thon, die perfect aansloot bij de visie van het ziekenhuis op duurzaamheid en mijn persoonlijke doel om de duurzaamheidsuitdagingen binnen het medische domein aan te pakken. Het doel was om niet alleen een verschil te maken voor onze huidige generatie, maar ook voor toekomstige generaties. Deze deelname was zeer interessant aangezien innovatie, samenwerking en milieubewustzijn werden bekeken met gelijkgestemde individuen en organisaties.

Tijdens het evenement werkten we samen aan duurzame oplossingen om de ecologische voetafdruk van medische apparaten te verminderen. Door creatief te denken en de expertise en ervaringen van verschillende deelnemers te bundelen, genereerden we goede ideeën. Het evenement werd later herhaald met medewerkers van Ziekenhuis Geel. Dit leverde nog meer voorstellen en inzichten op. Samenwerken met Sascha en het LiCaLab-team was een verrijkende leerervaring, waarbij kennis, ideeën en wederzijdse inspiratie werden gedeeld. Het maakte duidelijk dat er nog veel vooruitgang te boeken is in de richting van een meer ecologische wereld.”
 

“Mijn naam is Karin Verhaegen en ik ben commercieel medewerker bij MIVAS, een maatwerkbedrijf.
Bij MIVAS geven we prioriteit aan duurzaamheid, naast onze kernmissie om onze medewerkers zinvolle werkgelegenheid te bieden. Omdat we het potentieel in de gezondheidszorg zagen, namen we graag deel aan de sustain-a-thon. Als sociaaleconomische onderneming begrijpen we onze verantwoordelijkheid om de levensduur van producten en materialen binnen de economie te verlengen.

Van oudsher opereert MIVAS als een co-packer, met de nadruk op economisch en sociaal evenwicht.Gedreven door een duurzame visie stappen we echter over op een circulair bedrijfsmodel om duurzame banen te creëren voor werknemers met een afstand tot de arbeidsmarkt, terwijl we tegelijkertijd waardevolle diensten leveren aan de maatschappij. Samenwerkingen tussen zorginstellingen en maatwerkbedrijven zoals het onze bieden talloze mogelijkheden, waardoor zorgpersoneel tijd kan vrijmaken en nieuwe bedrijfsmodellen kunnen ontstaan.

Door bijvoorbeeld medische materialen te sorteren en te reinigen, verlengen we de levensduur van producten voor eenmalig gebruik  in de gezondheidszorg. Zo bevorderen we circulariteit én de kwaliteit van de zorgverlening .Bij MIVAS zijn we trots op ons innovatief denken, en gaan we altijd op zoek naar onconventionele oplossingen om duurzaamheid in de zorg te ondersteunen.”
 

“Mijn naam is Marc De Wit en ik maak deel uit van de Seniorenraad. In september 2023 werden wij gecontacteerd door LiCalab met de vraag of wij kandidaten konden vinden – senioren - om mee te werken aan het DiCE-project. Het doel van dit project is om de zorgsector duurzamer te maken met name vooral door recuperatie van waardevolle grondstoffen maar ook door het verzamelen van afval. Enkele kandidaten wilden hier graag aan meewerken en op 8 november 2023 vond een co-creatiesessie plaats. Er waren genoeg deelnemers om twee groepen te vormen. Onder deskundige begeleiding verliep de sessie zeer gemoedelijk en er werd gezocht naar “waarom en waar” het inzamelen van elektronisch zorgmateriaal kan gebeuren. Aan de hand van kaartjes, een map en keuzemogelijkheden werd gepolst naar de mening van de groep deelnemers. Op het laatste kwam het voorbeeld van een digitale bus voor het inleveren van het elektronisch afval aan bod. Hierover waren de meningen nogal verschillend maar dat gaf de begeleiders toch een idee over hoe de deelnemers hier tegenover stonden. Voor we het goed en wel beseften was de sessie voorbij en de deelnemers gingen met een positief gevoel naar huis. 

Verder werd ikzelf gecontacteerd om mee te werken aan de test met pillendozen. Naast een interview, was er een relatief eenvoudige test die volgens mij  toch een duidelijk standpunt kon aantonen.

De reden waarom ik deelnam aan het project is het besef dat er dient gerecycleerd te worden, en we moeten zoeken naar duurzame grondstoffen waar we in de toekomst wel eens gebrek aan kunnen krijgen. Zelf hanteer ik het principe om al zoveel mogelijk materiaal voor te sorteren om dit te gepasten tijde naar het recyclagepark te brengen. Een bijkomende reden is dat ik mij als voortrekker geëngageerd voelde om hierin een rol te spelen."
 

Bij LiCalab waarderen we enorm de actieve betrokkenheid van verschillende belanghebbenden, omdat het ons en het project in staat stelt om gebruikersbehoeften en -voorkeuren te identificeren, waardoor we de meest geschikte oplossingen voor het DiCE-project kunnen kiezen.

Meer informatie over DiCE?
Bezoek de website via deze link of neem contact op met Sascha Vermeylen via sascha.vermeylen@thomasmore.be.